Tańce Pogórza łączą się obrzędowością i rozrywką wszędzie tam, gdzie była muzyka i śpiew. Życie towarzyskie skupiało się w karczmie lub w przestrzennych domach. Wiejskie spotkania były związane z pracą i zabawą jak: prządki, skubanie pierza, szatkowanie i kiszenie kapusty, robienie ozdób choinkowych. Okazją do zabaw były również ostatki, kolędowania, itd. Każdy zwyczaj czy obrzęd był pretekstem do wspólnych zabaw. W ostatnim okresie, w dobie wzmożonego tempa życia, formy te już są prawie w zaniku.

Charakterystyczną cechą tańców pogórzańskich jest ich żywiołowość i różnorakie tempo wykonania. Niektóre tańce dwuczęściowe i o zmiennych metrum są wykonywane w różnym tempie. Obok podziału tańca według cech metrycznych muzyki tanecznej przeprowadzić można podział według liczby tańczących i sposobu poruszania się po płaszczyźnie. Wyróżnić tu można:

1. a) tańce jednej pary
2. b) tańce zbiorowe
3. a) tańce chodzone
4. b) tance wirowe

Wśród tańców jednej pary prym wiedzie staroświecki i drobny. Charakterystyczna cechą tych tańców jest dowolna liczba tańczących par i niezależność ustawienia się pary w stosunku do pozostałych. Tańce zbiorowe, takie jak zachodni czy polka mazurka wymagają większej przestrzeni i ilości par. Linie tańca są zamknięte w ustalonych rysunkach figur geometrycznych. Tańce typu chodzonego np. krzyżak, gdzie bierze udział ustalona ilość par. Tance z wirowaniem po kole, to całe grupy polek i okrągłych, sztajerków wykonanych po linii koła w pierwszym kierunku lub przeciwnym. Charakterystyczny rysunek dla tych tańców to koło. Jedynym przypadkiem odmiennym jest krzyżak, w którym widać wpływy tańców dworskich. Duży wpływ na różnorodność tańców miały wpływy ościennych regionów i tańce innych narodów, jak tańce węgierskie czy żydowskie. W sylwetce tańczących zwraca uwagę rozluźnienie postawy i pochylenie korpusu przy lekko ugiętych kolanach, krok dostawiany przy ugiętej nodze kierunkowej będący pewną formą cwału krakowskiego i przechodzenie w miejscu z nogi na nogę na całych stopach. Nierozerwalnie związana z tańcem na Pogórzu jest przyśpiewka ludowa. Skład muzyki na Pogórzu: początkowo skrzypce prym, sekund i basy, później dochodzi klarnet i trąbka. W Jasielskim i Krośnieńskim dochodzą cymbały.

KRZYŻAK

Forma tego krzyżaka powstała na podstawie obserwacji tańców dworskich. taniec poprzedza przyśpiewka, tańczony w cztery pary, przede wszystkim przez starszych gospodarzy. Tańczyli go z elegancją, wyrażając to w wyprostowanej sylwetce i drobnych krokach. Metrum nieparzyste w zależności od melodii, tempo – umiarkowane, melodia ma dwie części, pierwsza grana raz, druga grana dwa razy. Podstawowym krokiem jest chód na lekko ugiętych kolanach, rozliczany w rytmie ćwierćnut. W jednym takcie trzy kroki, na „raz” krok do przodu lub do tyłu, na „i” ugięcie kolan. Ustawienie par: cztery pary ustawiają się na rogach kwadratu, wszyscy zwróceni przodem do jego środka. Ujęcie rąk wewnętrznych złączone dłońmi, opuszczone w dół.

POLKA MAZURKA

Nazwa przejęta z tańca salonowego o nazwie mazurka. Taniec nie jest poprzedzany przyśpiewką, ale zapowiadany przez prowadzącego czyli wodzireja. Metrum nieparzyste, tempo umiarkowane, melodia ma dwie części A i B. Pary ustawione na obwodzie koła zwrócone przodem pod słońce. Stosowane w nim figury i przebieg tańca są zależne od inwencji prowadzącego. Krokiem podstawowym jest dreptanie na całych stopach z rytmicznym zginaniem i prostowaniem kolan. Trzy kroki w takcie, pierwszy krok jest postawiony z góry, dwa następne stawiane płasko. Ujęcie rąk- otwarte; wewnętrzne ręce złączone dłońmi opuszczone w dół. Ręce zewnętrzne Tancerza uniesione swobodnie do góry lub opuszczone w dół, Tancerka opiera na biodrze lub opuszcza w dół. Występuje również trzymanie zamknięte – podstawowe, w końcowej fazie tańca.

DROBNY – TRZĘSIONY – TRZĘSIONKA

W połączeniu z innymi tańcami często występuje jako jedna z figur wirowych tańczonych w miejscu, w prawą lub lewą stronę. Zmianę kierunku obrotu tancerze wykonywali przez podwójny przytup na „raz-dwa”, z zatrzymaniem ruchu na „trzy”. Taniec przypominał „deptanie kapusty w beczce” – stąd zwracano uwagę na małą powierzchnię poruszania się pary w tańcu. W zależności od wieku i umiejętności, drobnego tańczono w metrum nieparzystym, w tempie umiarkowanym, szybkim lub bardzo szybkim. W popisowym trzęsionym zmian kierunku tańca nie stosowano, muzyka przyspieszała tempo do możliwości wykonawczych tańczących.

Ustawienie na obwodzie koła lub w dowolnym miejscu pomieszczenia, w którym odbywają się tańce. Tancerze w parze ustawieni przodem do siebie, przesunięcie o pół kroku w lewo. Tancerz prawą ręką ujmuje lewą dłoń Tancerki i złączone ręce opierają na lewym boku tancerki. Wolne ręce łączą dłońmi i wyprostowane opuszczają w dół. Pary tańczą drobnymi kroczkami w miejscu, stawianymi z góry na całą stopę, na lekko ugiętych kolanach. Na jeden takt przypada trzy kroki. Przy obrotach w prawo, obydwoje rozpoczynają lewymi nogami a w prawo prawymi. Zmiana kierunku tańca następuje poprzez potrójny przytup jednocześnie zmienia się położenie rąk kierunkowych, które tancerz opiera na swoim lewym biodrze.

OKÓŁKA

Tańczona przez samych mężczyzn, inicjator tańca opłacał muzykę, śpiewał przyśpiewkę. Kiedy muzyka zaczynała grać, metrum parzyste – tempo umiarkowane, podchodził do grupy mężczyzn wybierał sobie uczestników do tańca. Wybrani tancerze, w ustawieniu jeden za drugim, dłoń umownej ręki prawej lub lewej- opierana na barku poprzedzającego tancerza, wolną rękę unosili w górę, przemieszczali się po liniach kolistych krokami chodu na lekko ugiętych kolanach w rytmie ćwierćnut lub płaska polką stosując nieraz dla urozmaicenia niskie przytupy i przysiady. Kiedy kończyli taniec, podchodzili do dziewcząt, łączyli się w pary i wspólnie tańczyli tańce wirowe.

SZTAJEREK

Taniec tańczony na całym obszarze Polski w różnych wariantach. Jest to pierwotna forma walca. Do sztajerka staje dowolna liczba par na linii koła. Metrum trójmiarowe, tempo umiarkowane. Melodie mogą być jednoczęściowe lub dwuczęściowe. Tancerz rozpoczyna krok prawa nogą ukosem do przodu, tancerka lewą nogą ukosem do tyłu. tańczą trzema krokami w jednym takcie. Charakterystyczna cecha tańca jest stawianie nóg na całe stopy z góry na lekko ugiętych kolanach. Para nie zmieniając ustawienia wykonuje pół obrotu z przesunięciem po obwodzie koła lub w miejscu drobnymi krokami z nogi na nogę na całych stopach, w rytmie ćwierćnut. Takimi samymi krokami para wykonuje drugie półobrotu, czyli w dwóch taktach wykonuje pełny obrót, to jest sześć kroków. Ujęcie rąk w pierwszej części tańca; prawa ręka tancerza na plecach tancerki, jej lewa ręka na jego barku, tancerz lewą ręką ujmuje prawą rękę tancerki za dłoń z góry i złączone ręce nadają kierunek ruchu tancerce. W drugiej części tańca prawa ręka tancerza na plecach tancerki, jej lewa ręka na jego barku, tancerz lewą ręką ujmuje prawą rękę tancerki i złączone ręce położone są na lewym biodrze tancerza. Tancerze w parze tańczą takimi samymi krokami z tym, że tancerka tańczy do tyłu rozpoczynając krok od przeciwnej nogi.

DRĄG

Taniec pochodzi ze wsi Łużna koło Gorlic. Nazwa tańca pochodzi od słów piosenki śpiewanej na przemian – Tancerki pytają, Tancerze odpowiadają. „Skąd idziesz – z łąk, co niesiesz – drąg…” Metrum nieparzyste, melodia i taniec mają dwie części. Tempo pierwszej części umiarkowane, drugiej części nieco szybsze. Znana jest tylko jedna melodia. Po przyśpiewce bez towarzyszenia muzyki pary ustawiają się w dowolnym miejscu lub na obwodzie koła. Tancerze ustawieni przodem do siebie, ujecie rąk zamknięte. Lewa ręka Tancerza, prawa Tancerki oparte na lewym biodrze Tancerza, a lewa ręka Tancerki, prawa Tancerza na lewym biodrze Tancerki. Tułów Tancerki pochylony w małym stopniu w przód, Tancerza bardziej. Ozdobą tańca jest stopniowanie siły akcentów w pierwszym fragmencie tańca oraz przenoszenie złączonych dłońmi rąk z biodra Tancerza na biodra Tancerki. W pierwszym fragmencie tańca melodia jest grana dwa razy, w czasie dwóch taktów Tancerz wykonuje czteroma akcentowanymi krokami ćwierć obrotu w prawo lub lewo. Drugi fragment tańca stanowią obroty w miejscu wykonane krokiem deptanym, na całych stopach z lekkim zgięciem nóg w kolanach. Trzy kroki w jednym takcie. Obroty wykonane w pięciu taktach na szósty takt przytup i wytrzymanie na „dwa- trzy”. To samo w drugą stronę.

Źródło: Etnozagroda